Ένα μαγικό ταξίδι στους παλιούς εκείνους καιρούς,
σε όσα δεν ξέχασε ούτε ο χρόνος, ούτε η καρδιά..
Το «Βυζαντινό κόσμο του Ηλία Κοντοζαμάνη» είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν όσοι βρέθηκαν το προηγούμενο διάστημα στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών, ενώ τα εγκαίνια της έκθεσης τελέστηκαν στις αρχές Μαΐου από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Προκόπη Παυλόπουλο.
Ο ίδιος αναφέρθηκε με επαινετικά λόγια στο έργο του ζωγράφου και την πρωτότυπη έμπνευσή του να παρουσιάσει μια περίοδο της ιστορίας του γένους χρησιμοποιώντας δάνεια πρόσωπα από τη σημερινή εποχή και συνδέοντας το ελληνικό πνεύμα με το χριστιανισμό στους τρεις ιστορικούς πυλώνες: Ρώμη, Κωνσταντινούπολη και Ιερουσαλήμ. Τον παρότρυνε, δε, να συνεχίσει το έργο του.
Από την πλευρά του, ο Μεσσήνιος πρόεδρος Εφετών Διοικητικών Δικαστηρίων, πρόεδρος του Τριμελούς Συμβουλίου Διεύθυνσης του Διοικητικού Εφετείου Θεσσαλονίκης, διευθυντής της Κατεύθυνσης Διοικητικής Δικαιοσύνης της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών, Ηλίας Κοντοζαμάνης, παρέσυρε τους προσκεκλημένους σ’ ένα μαγικό ταξίδι στους παλιούς εκείνους καιρούς, σε όσα δεν ξέχασε ούτε ο χρόνος, ούτε η καρδιά, παρουσιάζοντας τα «καβαφικά» πορτρέτα του, όπως τα χαρακτήρισε ο ο.τ. καθηγητής της Ιστορίας της Τέχνης και κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, Μιλτιάδης Παπανικολάου, καθώς η εκφραστικότητά τους και η ζωντάνια του βλέμματος σε καλούν να γνωρίσεις τον κόσμο τους.
Όπως αναλυτικά δήλωσε ο δημιουργός τους: «Με την έκθεση αυτή θέλω να σας παρουσιάσω μια Αυτοκρατορία χιλιόχρονη και λαμπερή, την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και να σας παρασύρω σ’ ένα ταξίδι συναρπαστικό, μαγικό, μαυλιστικό, στα παμπάλαια εκείνα χρόνια, που η Αυτοκρατορία αυτή ήταν σχεδόν όλος ο κόσμος. Το ταξίδι αυτό θ’ αρχίσει με τη συνάντησή μας με το Φλάβιο Βαλέριο Κωνσταντίνο τον Α΄, το γιο της Ελένης και τη μεταφορά της πρωτεύουσάς του στο ελληνικό Βυζάντιο, όπου ίδρυσε τη λαμπρή Κωνσταντίνου Πόλη τη θεοφρούρητη, τη θεοφύλακτη, την Πόλη πασών των πόλεων κεφαλή, τη βασιλεύουσα, τη flora των δυτικών, την τσάριγκραντ των Σέρβων και των Ρώσων, την Γκονσταντνούμπολη των Αρμενίων, την Ασιθανέ των Περσών, την Ντερσααντέτ των Αράβων, την Κονσταντίνιγιε των Οθωμανών, την Ινστανμπούλ των Τούρκων, την Πόλη των Ρωμιών, το αντικείμενο του πόθου όλου του κόσμου, που για το λόγο αυτό κινδυνεύει από ερωτική εξάντληση.
Και θα τελειώσει με τον Κωνσταντίνο τον ΙΑ΄ τον Παλαιολόγο, το γιο της Ελένης, να ρίχνει μια τελευταία ματιά στην Κωνσταντινούπολη και στην Αυτοκρατορία που χάνει και τον Πατριάρχη Γεννάδιο, το θρησκευτικό αρχηγό του υπόδουλου πλέον γένους στην αρχή του μεγάλου ύπνου…, γιατί πρέπει να γνωρίζουμε ποιοι είμαστε, από πού ερχόμαστε και πού πηγαίνουμε.
Στο μεταξύ, όμως, στη διαδρομή μας αυτή θα συναντήσουμε αυτοκράτορες και αυτοκρατόρισσες, άρχοντες και πριγκίπισσες, στρατηλάτες, φιλόσοφους και πατριάρχες, επιστήμονες, ιστορικούς, γιατρούς, στα παλάτια, στις εκκλησιές, στα πανεπιστήμια και τα νοσοκομεία που ίδρυσαν, αλλά και ψαράδες, βαρκάρηδες, χαλκοπράττες, ταβερνιαραίους, στις αγορές, στα χαλκοπρατεία, στα καπηλειά του Ιπποδρόμου και στα μαγερειά της Πόλης. Ελάτε μαζί μου για μια επίσκεψη στην Αγία Θεοδοσία στο Τζιμπαλί, να παρευρεθούμε στην τελευταία λειτουργία, γιατί την ημέρα της άλωσης γιόρταζε και η εικόνα της και όλη η εκκλησία ήταν στολισμένη με τριαντάφυλλα του Μαγιού, γι’ αυτό και οι Τούρκοι την είπαν Γκιούλ Τζαμί. Και από εκεί να πάρουμε μια βάρκα για το Κοντοσκάλι, τη μεγαλύτερη ψαραγορά της Πόλης, κι ύστερα να ανηφορίσουμε για τον Ιππόδρομο, να σας κεράσω ένα κρασί στα πολύβουα καπηλειά του, που μυρίζουν ζεστό φαΐ και καπνό από ξύλα, κι ύστερα να σας αφήσω ελεύθερους, να περιηγηθείτε στην Πόλη, στην έκθεση, για να δείτε πρόσωπα που έζησαν εκείνες τις μακρινές εποχές και που ζωντανεύουν μόνο και μόνο για να συναντηθούν μαζί σας και, ίσως, αν τους παρατηρήσετε καλά στα μάτια, ν’ ακούσετε και τις φωνές τους να σας καλούν να γνωρίσετε τον κόσμο τους».
Παρευρεθέντες
Να σημειωθεί πως στα εγκαίνια παρευρέθησαν ο εκπρόσωπος του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ.κ Ιερώνυμου, πατήρ Θωμάς Συνοδινός, ο γενικός γραμματέας της Προεδρίας της Δημοκρατίας Γεώργιος Γεννηματάς, ο υφυπουργός Κοινωνικών Ασφαλίσεων Αναστάσιος Πετρόπουλος, η εισαγγελέας του Αρείου Πάγου Ξένη Δημητρίου, η γενική επίτροπος Επικράτειας Διοικητικών Δικαστηρίων Ευτυχία Φουντουλάκη, οι αντιπρόεδροι του Συμβουλίου της Επικράτειας κ.κ Αθανάσιος Ράντος, Μαρία Καραμανώφ και Ιωάννης Γράβαρης, ο αντιπρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου Κωνσταντίνος Κωστόπουλος, ο καθηγητής της Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Γεώργιος Κορρές, ο πρόεδρος της Λυρικής Σκηνής στο Ίδρυμα Νιάρχου Αθανάσιος Θεοδωρόπουλος, ο εκπρόσωπος των Ενόπλων Δυνάμεων, υποστράτηγος Δημήτριος Μαρδάς, ο εκπρόσωπος του ΓΕΝ, υποναύαρχος Παναγιώτης Λυμπέρης, ο εκπρόσωπος του Αρχηγού της Πυροσβεστικής, αντιστράτηγος Σωτήριος Τερζούδης, η πρόεδρος της Ένωσης Διοικητικών Δικαστών Αγγελική Λαϊνιώτη, ο προϊστάμενος του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών Θεόδωρος Ασημακόπουλος, ο αντιεισαγγελέας του Αρείου Πάγου Δημήτριος Παπαγεωργίου, ο ε.τ. πρέσβης της Ελλάδος στην Ουάσιγκτον Χρήστος Παναγόπουλος, η δρ. Μαριάννα Βιλδιρίδη, η κα Αλεξάνδρα Κοπελούζου, ο καθηγητής της Καρδιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και διευθυντής στο Ιπποκράτειου Νοσοκομείο Δημήτριος Τούσουλης, ο διευθυντής Οικονομικού Προγραμματισμού της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών Δημήτριος Πέππας, ο δικηγόρος και συγγραφέας Ιωάννης Δρυλλεράκης, η συγγραφέας Μαρία Καράγιαννη, ο γναθοχειρουργός Ιωάννης Χρύσανθου, ο πρόεδρος του Περιφερειακού Συμβουλίου Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας Αντώνιος Γυφτόπουλος κ.ά.
Ποιος είναι
Ο Ηλίας Κοντοζαμάνης γεννήθηκε στην Καλαμάτα. Ο παππούς του, Ηλίας Κοντοζαμάνης, γεννήθηκε στον Πελεκάνο (Πέλκα) της επαρχίας Βοΐου Κοζάνης.
Τελείωσε το Δημοτικό, το Γυμνάσιο και το Λύκειο στην Καλαμάτα. Πήρε πτυχίο Νομικής από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και ακολούθησε το δικαστικό κλάδο.
Σήμερα είναι πρόεδρος του Τριμελούς Συμβουλίου Διεύθυνσης του Διοικητικού Εφετείου Θεσσαλονίκης έπειτα από εκλογές και διευθυντής Κατάρτισης και Επιμόρφωσης Διοικητικής Δικαιοσύνης στην Εθνική Σχολή Δικαστών. Συνολικά, στη Θεσσαλονίκη συμπληρώνει 27 χρόνια.
Ασχολήθηκε με τη Ζωγραφική από νεαρή ηλικία. Έχει κάνει μια ατομική έκθεση Ζωγραφικής «Αγιογραφίες και πορτρέτα του φαγιούμ» στην Κάζα Μπιάνκα το 2014, αλλά και στο Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας-Θράκης με θέμα «Ο Βυζαντικός Κόσμος του Ηλία Κοντοζαμάνη» το Σεπτέμβριο του 2016, που παρουσιάστηκε και στο Σισμανόγλειο Μέγαρο στην Κωνσταντινούπολη το Νοέμβριο του 2016. Επίσης, ομαδικές εκθέσεις στη Νέα Υόρκη το Φεβρουάριο του 2015 και στο Κέντρο Ρωσικού Πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη «Έλληνες και Ρώσοι αγιογράφοι».
Τα «καβαφικά» πορτρέτα του Ηλία Κοντοζαμάνη
Του Μιλτιάδη Παπανικολάου
Καθηγητή Ιστορίας της Τέχνης
Γνωρίσαμε τον Ηλία ως ζωγράφο πριν από λίγα χρόνια (2014) στην έκθεσή του στη Δημοτική Πινακοθήκη Θεσσαλονίκης με έργα εμπνευσμένα από την ιστορία της γης της Μακεδονίας, τόπο καταγωγής των προγόνων του. Διακρίναμε τότε το πάθος και τη νοσταλγία του για τις μικρές ιστορίες ενός τόπου που ο ίδιος γνώρισε όψιμα, κυρίως λόγω τον διορισμού του ως ανώτατου δικαστικού λειτουργού στη Θεσσαλονίκη, αλλά τις έζησε μέσα από τις μνήμες και τις διηγήσεις των δικών του ανθρώπων. Φαίνεται ξεκάθαρα ότι ο μύθος και η ιστορία είναι για τον Ηλία Κοντοζαμάνη, έναν ευαίσθητο και αισθαντικό καλλιτέχνη, το πλέγμα όπου σε αυτό τυλίγεται ένας ολόκληρος κόσμος: αυτός των ονείρων και της δημιουργικής αναπόλησης, όπως και αυτός της καθημερινότητας και του οικείου περιβάλλοντος.
Στα τωρινά του έργα, μία σειρά πορτρέτων από το χιλιόχρονο Βυζάντιο, βλέπουμε τους βασιλιάδες και τους πρίγκιπες, τους ιερείς και τους άρχοντες μαζί με τους νέους ανθρώπους, που σαν άγγελοι περιτριγυρίζουν στη Βασιλεύουσα, ανάμεσα σε φίλους και εχθρούς. Είναι τα πρόσωπα που με τη στάση και τη συμπεριφορά τους συγκίνησαν το ζωγράφο μας και τους αποδίδει μέσα στις πολύτιμες φορεσιές τους και με χαρακτηριστικά, ανάλογα με την εσωτερική θεώρηση που ο ίδιος έχει διαμορφώσει γι’ αυτά μέσα στη φαντασία του. Αυτός ο τρόπος θέασης των ιστορικών προσώπων με έκανε να τα χαρακτηρίσω ως «καβαφικά», γιατί ο ίδιος ο ζωγράφος συνδιαλέγεται μαζί τους σε πρώτο πρόσωπο, λες και ο χρόνος έχει απαλειφθεί με τρόπο μαγικό. Φυσικά ο καλλιτέχνης εκμεταλλεύεται τον ιστορικό χρόνο και ο χρωστήρας του πλάθει πρόσωπα ανάλογα με τη θέση τους στην ιστορία, αλλά και ανάλογα από την «εσωτερική στάση του ίδιου απέναντι σε προσωπικότητες, που συναντά σε κάθε γωνιά και τμήμα της σημερινής Κωνσταντινούπολης. Ανάμεσά τους διακρίνουμε βασιλιάδες και αγίους (όπως ο Βασίλειος A΄ ο Μακεδών και ο Άγιος Γεώργιος), αρχόντισσες και πατριάρχες (η αρχόντισσα Θεοδοσία και ο πατριάρχης Γεννάδιος ο Σχολάριος), αλλά και το «Βασίλειο Διγενή Ακρίτα», αρματωμένο, έτοιμο να υπερασπιστεί την αυτοκρατορία.
Από εικαστική άποψη τα πορτρέτα τον Ηλία Κοντοζαμάνη στέκουν μπροστά στο θεατή σαν αρχαίες κολόνες με τις τοπικές πλουμιστές ενδυμασίες, σχηματοποιημένα με ελάχιστες σκιές, όμως είναι ολοζώντανες και κυρίαρχες στο χώρο και με τα χαρακτηριστικά σύγχρονων ανθρώπων, που φαίνεται ότι ο ζωγράφος γνώρισε στις ατέλειωτες περιπλανήσεις του στους δρόμους και τα σοκάκια της Πόλης. Τα χρώματα και οι γραμμές πλάθουν πορτρέτα από τη μέση και πάνω σαν τρισδιάστατες προτομές, έτοιμες να «συνομιλήσουν» με το θεατή, χάρη στην έκφραση που συνοψίζεται στο βλέμμα τους και τη στάση τους.
Ο Ηλίας Κοντοζαμάνης υπογράφει με περηφάνια τα έργα του, ενώ στα περισσότερα προσθέτει μέσα στη ζωγραφιά μικρό ή μεγάλο κείμενο, ανάλογα με την περίσταση, έτσι που ο θεατής να υπεισέρχεται στην προσωπικότητα τον εικονιζόμενου και μέσα από τις λέξεις. Ο συνδυασμός εικόνας και κειμένου είναι μια παλιά ιστορία. Ο τρόπος αυτός ερμηνεύθηκε ποικιλοτρόπως. Συναντάται κυρίως σε λαϊκούς καλλιτέχνες, όπως στο ζωγράφο του Μακρυγιάννη, και είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα καλλιτεχνών, όπως και του Ηλία, που αποφεύγουν τα «κενά» στη ζωγραφική επιφάνεια από μία ενδόμυχη ανάγκη να εκφραστούν άμεσα και να ενισχύσουν το διηγηματικό στοιχείο της παράστασης. Απ’ την άλλη μεριά, το κείμενο μειώνει κάπως την προσωπογραφική διάσταση του εικονιζόμενου, για να τονιστεί η διαχρονική σημασία του. Πάντως, είναι πορτρέτα που απευθύνονται στο θεατή με τρόπο οικείο και φιλικό, ιδιότητες που τα καθιστούν πρόσωπα ιδιαίτερα γνώριμα, καθημερινά όσο και απόμακρα, με ευγενικά χαρακτηριστικά, χάρη στον ευαίσθητο χρωστήρα του φίλου Ηλία Κοντοζαμάνη.
Έκθεση εικόνων
