του Γιώργου Θ. Σπηλιώτη
Δύο είναι οι εθνικοί μας μύθοι, το Κρυφό Σχολείο και η Αγία Λαύρα. Ο μύθος της Αγίας Λαύρας συνδέεται με την έναρξη της Επανάστασης του ’21 στις 25 Μάρτη.
Πριν από την καθιέρωση της 25ης Μάρτη ως εθνικής εορτής, οι Έλληνες γιόρταζαν την Επανάστασή τους την 1η Γενάρη, διότι την 1η Γενάρη 1822 ψηφίστηκε το πρώτο ελληνικό Σύνταγμα από την Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου και έγινε η πρώτη ελληνική κυβέρνηση. Και σύμφωνα με τον Απόστ. Βακαλόπουλο, η πρώτη επέτειος γιορτάστηκε το Πάσχα του 1822 (2 Απρίλη).
Το μύθο της Αγίας Λαύρας τον οφείλουμε σε έναν ξένο, το Γάλλο ιστορικό Πουκεβίλ, ο οποίος έφτιαξε μια εντελώς φανταστική ιστορία. Στην ιστορία του της Ελληνικής Επαναστάσεως, που έγραψε το 1824, περιγράφει με φανταστικές τελείως λεπτομέρειες τη δοξολογία που έγινε στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτη 1821, το λόγο που έβγαλε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, την ορκωμοσία των αγωνιστών στο λάβαρο της Αγίας Λαύρας (τη χρυσοκεντημένη παράσταση της Κοίμησης της Θεοτόκου) και την επίθεση στη συνέχεια εναντίον των Τούρκων των Καλαβρύτων.
Έτσι η έναρξη της Επανάστασης συνδέθηκε με τη θρησκευτική εορτή του Ευαγγελισμού και με έναν εκκλησιαστικό άνδρα. Η αλήθεια, όμως, είναι ότι ο Παλαιών Πατρών Γερμανός στις 25 Μάρτη δε βρισκόταν στην Αγία Λαύρα και με την πρώτη σοβαρή πολεμική επιχείρηση στην περιοχή, που έγινε στις 21 Μάρτη στα Καλάβρυτα, πάλι δεν έχει σχέση ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ούτε κανείς βρισκόταν αυτή την ημερομηνία (21 Μάρτη) στην Αγία Λαύρα. Αλλά και ο ίδιος ο ιεράρχης στα απομνημονεύματά του που έγραψε, όχι μάλιστα γέρος (γεννήθηκε το 1771 και πέθανε το 1825 μέσα στην επανάσταση), δεν αναφέρει τίποτα για την Αγία Λαύρα και είναι φυσικό, αφού ούτε καν βρισκόταν εκεί.
Η ιστορική αλήθεια είναι ότι ο Παλαιών Πατρών Γερμανός εμφανίζεται στις μάχες της Πάτρας στις 25 Μάρτη (είχαν αρχίσει από τις 23), αλλά κανείς ιστορικός ή απομνημονευματογράφος δε συνδέει τις μάχες αυτές με την Αγία Λαύρα και το λάβαρό της.
Η Επανάσταση στην Ελλάδα άρχισε από διάφορες περιοχές της Πελοποννήσου πριν από τις 25 Μάρτη και όχι την ίδια ημερομηνία σε όλες τις περιοχές. Η Καλαμάτα π.χ., με τη μεγάλη σημασία που έχει η Προειδοποίησις εις τας Ευρωπαϊκάς Αυλάς της Μεσσηνιακής Γερουσίας (η πρώτη επίσημη πράξη της Επανάστασης, η πρώτη διεθνούς δικαίου πράξη της), επαναστάτησε στις 22-23 Μάρτη και λίγο αργότερα εκδόθηκε σ’ αυτή, σε ελεύθερο πλέον ελληνικό έδαφος, η πρώτη ελληνική εφημερίδα με τον τίτλο «Σάλπιγξ Ελληνική». Είχε τυπωθεί στο τυπογραφείο που είχε φέρει μαζί του στην Ελλάδα ο Δημήτριος Υψηλάντης.
Το 1838 επί απόλυτης μοναρχίας του Όθωνα, που επιβλήθηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις ως «ελέω Θεού Βασιλεύς της Ελλάδος», καθιερώθηκε η 25η Μάρτη να γιορτάζεται ως εθνική εορτή. Έτσι όμως η Επανάσταση δεν άρχισε στις 22 Φλεβάρη 1821, οπότε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ο αφορισμένος μετέπειτα Αλέξανδρος Υψηλάντης, αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας που ίδρυσαν λαϊκοί, πέρασε τον Προύθο, αλλά στις 25 Μάρτη, θρησκευτική εορτή του Ευαγγελισμού, με τον Παλαιών Πατρών Γερμανό. Αλλά και στην Πελοπόννησο πρωτεργάτης της εξέγερσης δεν είναι πλέον ο πραγματικός πρωτεργάτης, ο Παπαφλέσσας, που κατέβηκε στην Πελοπόννησο ως εκπρόσωπος του Υψηλάντη να την ξεσηκώσει, αλλά ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, που αποκαλεί στα απομνημονεύματά του τον Παπαφλέσσα «απατεώνα και εξωλέστατο…».
Απατεώνας λοιπόν και εξωλέστατος ο Παπαφλέσσας και κατά τον Κ. Δεληγιάννη «αγύρτης παλαιοκαλόγερος». Να σημειωθεί ότι κατά το Διον. Κόκκινο, έως το Δεκέμβρη του 1821 ως έναρξη της Επανάστασης αναφερόταν το κίνημα του Αλεξ. Υψηλάντη.
Συγγραφείς, όπως ο Δημ. Φωτιάδης και άλλοι, χωρίς να αποδίδουν την πρόθεση στον Πουκεβίλ, θεωρούν ότι ο μύθος της Αγίας Λαύρας και η καθιέρωση της 25 Μάρτη ως εθνικής εορτής απέβλεπαν να δώσουν «θρησκευτική απόχρωση» στην επέτειο, ή γράφεται ότι «Ο συγκεκριμένος εθνικός μύθος λειτούργησε ως συνδετικός αρμός του ελληνικού έθνους με τη χριστιανική ορθοδοξία», ή ότι με τους δύο βασικούς μύθους (Αγία Λαύρα – Κρυφό Σχολειό) «επιχειρεί η Εκκλησία να αναδειχτεί σωτήρας του έθνους».
Ο μύθος αμφισβητήθηκε, όπως φαίνεται, για πρώτη φορά το 1853 από τον Σπυρίδωνα Τρικούπη στην Ιστορία του της Ελληνικής Επαναστάσεως, όπου γράφει: «Ψευδής είναι η εν Ελλάδι επικρατούσα ιδέα, ότι εν τη μονή της Αγίας Λαύρας ανυψώθη κατά πρώτον η σημαία της Ελληνικής Επαναστάσεως».
Αλλά και ο Φιλήμων στο έργο του «Δοκίμιον ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως» μιλάει για «παχυλόν ψεύδος». Και από τους ξένους ιστορικούς ο Φίνλεϋ στην ιστορία του της Ελληνικής Επαναστάσεως γράφει ότι «δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια».
Η επανάσταση του ’21 ξεκίνησε από τη Μολδοβλαχία με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και κράτησε εννιά ολόκληρα χρόνια, από το Φλεβάρη του 1821 μέχρι το Φλεβάρη του 1830. Τους Τούρκους τους διώξαμε με αγώνες και θυσίες και όχι με μύθους. Οι μύθοι έχουν τη δική τους λειτουργία και τους δικούς τους στόχους. Όπως λέει ο Τάσος Βουρνάς, την 25η Μαρτίου τη δεχόμαστε σήμερα σαν ένα σύμβολο που συμπυκνώνει τα επαναστατικά γεγονότα των ημερών του Μάρτη 1821.
Η κήρυξη της Επανάστασης από τον Υψηλάντη έχει σχεδόν ξεχαστεί. Ούτε μια ομιλία, ούτε μια γιορτή στα σχολεία έστω, γίνεται στις 22 Φλεβάρη που πέρασε τον Προύθο ή στις 24 Φλεβάρη που εξέδωσε στο Ιάσιο της Μολδαβίας την περίφημη προκήρυξή του «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος».
Βιβλιογραφία 1. Σπυρίδωνος Τρικούπη, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τ. Α΄. 2. Δημήτρη Φωτιάδη, Η επανάσταση του 21, τ. II. 3. Στέφανου Π. Παπαγεωργίου, Από το Γένος στο Έθνος. 4. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τ. IB, ΙΓ. 5. Παλαιών Πατρών Γερμανού, Απομνημονεύματα. 6. Εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 22-3-2005, άρθρο Βασ. Κρεμμυδά, «Η εκκλησία στο εικοσιένα. Μύθοι και ιδεολογήματα». 7. Εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 2-4-2005, άρθρο Γιάννη Η. Χάρη, «Εθνοσωτήρια ψεύδη». 8. Εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 24-3-2009, άρθρο Χρήστου Κάτσικα, «Η κατασκευή… της Ιστορίας!». 9. Αποστ. Βακαλόπουλου, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τ. Ε΄. 10. Διον. Κόκκινου, Η Ελληνική Επανάστασις, τ. 2, έκδοση πέμπτη. 11. Γεωργίου Φίνλεϋ, Η Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τ. Α΄. 12. Τάσου Βουρνά, Σύντομη Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης.
