Για τον Γιώργο Τσαγκάρη…
Του Δημήτρη Γκιώνη
« “ΛΙΜΟΚΤΟΝΟΥΜΕ” πνευματικά, λιμοκτονεί η δημιουργικότητά μας, λιμοκτονεί όλη η ανθρώπινη δραστηριότητα που εμπεριέχει τη φιλία, τον έρωτα, την αφοσίωση», έλεγε ο συνθέτης Γιώργος Τσαγκάρης σε συνέντευξή μας (24 Ιανουαρίου 1994).
Είχε μόλις αναλάβει τη διεύθυνση του Τρίτου Προγράμματος της Ραδιοφωνίας, που συνέπεσε με την κυκλοφορία ενός δίσκου με μελοποιημένο το ποίημα του αγαπημένου του Τάσου Λειβαδίτη «Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου», με τη φωνή του Βασίλη Παπακωνσταντίνου.
Ο Γιώργος Τσαγκάρης, που έφυγε αναπάντεχα από τη ζωή στις 5 Αυγούστου του 2008, στα 59 του (άλλη μια τσιγκουνιά της ζωής), στην Καλαμάτα, 10 μήνες αφότου του είχε ανατεθεί η διεύθυνση του εκεί Δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου. Μια θέση που είχε αναλάβει με πολύ κέφι και πολλά σχέδια 6 χρόνια μετά την αθέλητη απομάκρυνσή του από τη διεύθυνση του Τρίτου.
Αλλά ας πάρω τα πράγματα με κάποια σειρά. Η απαισιόδοξη απάντηση – αποστροφή με την οποία αρχίζω αυτό το σημείωμα αφορά μια ερώτησή μου, αν συμμερίζεται το μελαγχολικό στίχο του Λειβαδίτη στο ποιητικό έργο που μελοποίησε: «Τόσα άστρα και ’γω να λιμοκτονώ». Και ο Τσαγκάρης δίνει την προαναφερόμενη απάντηση, προσθέτοντας ωστόσο: «Στη συνέχεια, όμως, υπάρχουν οι στίχοι: “Χρωματίζω χάρτινα πουλιά / και περιμένω να κελαηδήσουν”. Υπάρχει αυτή η απαράμιλλη δυνατότητα του ανθρώπου να ξεπεράσει τα πάντα με το όνειρο και τη δημιουργικότητα».
Το όνειρο και η δημιουργικότητα ήταν το παν στη ζωή του Τσαγκάρη. Μια ζωή γεμάτη μουσικές. Όχι αυτές που γίνονται εφήμερα εμπορικά κατασκευάσματα, αλλά εκείνες που εμπνέονται από μεγάλα έργα με τα οποία επέλεγε να συνδιαλέγεται.
Ξεκίνησε με τη μουσική που έγραψε για τον «Παπαφλέσσα» του Σπύρου Μελά, για το Θεατρικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών, που παρουσιάστηκε στο Ηρώδειο το καλοκαίρι του 1972. Και συνέχισε με μουσικές και τραγούδια, κυρίως για θεατρικά και κινηματογραφικά έργα, καθώς και μουσικές παραστάσεις. Από αρχαία τραγωδία, κωμωδία και Σαίξπηρ, μέχρι σύγχρονη ελληνική κωμωδία – συνολικά πάνω από τριακόσιες.
Ανάμεσά τους και μουσικές για το μπαλέτο της Ραλλούς Μάνου, που παρουσιάστηκαν στα Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, καθώς και σε πόλεις του εξωτερικού.
«Τον αγαπώ τον Γιώργο, γιατί είναι απλός, τίμιος και με θερμή καρδιά […] Μ’ αρέσει η φινέτσα και η ελληνικότητά του […] Αλλά, εκτός από έναν άξιο συνεργάτη, απέκτησα με τον Γιώργο έναν πολύτιμο φίλο», γράφει η Ραλλού Μάνου (1915-1988) στο βιβλίο της «Χορός… ου των ραδίων… ούσα των τεχνών» (εκδ. Γνώση, 1987).
Πέρα, όμως, από τη συνθετική του ικανότητα, ο Τσαγκάρης αποδείχθηκε άκρως ικανός και δημιουργικός στις διευθυντικές θέσεις που ανέλαβε – ειδικότερα στη ραδιοφωνία. Αρχικά (από το 1990) στο Δεύτερο Πρόγραμμα και στη συνέχεια στο Τρίτο, που σημάδεψε με την οχτάχρονη παρουσία του. Με μουσικές και άλλες εκδηλώσεις σε ανοιχτούς χώρους: Μονές Δαφνίου και Καισαριανής, Εθνικός Κήπος, Ζάππειο, Μπούρτζι ή σε κλειστούς χώρους: Παλαιά Βουλή, Πανεπιστήμιο – όλες με ελεύθερη πρόσβαση. Και με ζωντανές ραδιοφωνικές αναμεταδόσεις από μεγάλα διεθνή φεστιβάλ.
Σε αναγνώριση της δραστηριότητάς του αυτής ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κωστής Στεφανόπουλος, τον ήθελε μαζί του, με την ορχήστρα της Ραδιοφωνίας, για μικρές συναυλίες στις ανά τον κόσμο επισκέψεις του.
«Δεν πιστεύω ότι η κρατική ραδιοφωνία και τηλεόραση έχουν λόγο ν’ ανταγωνίζονται την ιδιωτική. Εκείνο που έχουν να κάνουν είναι να εκπέμπουν με τη ρήση του Σολωμού: “Με λογισμό και μ’ όνειρο”», είχε πει στη συνέντευξη του 1994. Του Σολωμού, του οποίου είχε μελοποιήσει μέρος από τους Ελεύθερους Πολιορκημένους.
Είχε διαπρέψει και στο γραπτό λόγο ο Τσαγκάρης, με ποιητικές συλλογές, πεζά, ακόμη κι ένα Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής και Ορχηστρικής (εκδ. Κάκτος).
Μια και ο λόγος, ένα ποίημά του (κάτι σαν ψυχανέμισμα για το πρόωρο τέλος του), με τίτλο «Ώρα έκτη», από τη συλλογή «Ανένδοτοι Ήλιοι» (εκδ. Καστανιώτη, 2006): «Κύριε / Δεν ξέρω αν / από Αγάπη μ’ έκανες / πείραμα ή πλήξη / ερημία ή ανάγκη. / Ξέρω ότι / μου προγραμμάτισες θάνατο / κι αυτό δεν μ’ αρέσει. / Αν η φωνή μου ουσία Σου / γιατί δεν μ’ ακούς»…
Η Ραλλού Μάνου είχε αναφερθεί στην πολύτιμη φιλία της με τον Τσαγκάρη – τη φιλία που ήταν μια από τις σταθερές του αξίες. Όπως και ο έρωτας και η καλοζωία – συν ποτό και τσιγάρο, τους κινδύνους των οποίων καταφρονούσε, μολονότι είχε καρδιολογικό και αναπνευστικό πρόβλημα, που σε συνδυασμό με την ευαισθησία, τον οδήγησαν πιθανότατα στην πρόωρη «απόδραση» από τη ζωή.
Κρατώ, από την πολύχρονη φιλία μας, τις μουσικές του (που ήταν ο μεγάλος του έρωτας – εξ ου και οι συχνές «κλειστές» του, και η οικογένεια που δεν έκανε), τη σεμνότητα, τον καλό του λόγο, το γέλιο, το χιούμορ, τον αυτοσαρκασμό του («Τα ρεμάλια τραγουδούν ακόμη», μου ’γραφε σ’ ένα δίσκο του), κάποια γλέντια και εξόδους. Και, μέσα στις τελευταίες, μια στη Σκιάθο, όπου κι ένα μικρό οδοιπορικό στον Χριστό στο Κάστρο, του κοινού μας «γέροντα» Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Και πώς να του κρατήσω κακία για μια, λίγο πριν χαθεί, απραγματοποίητη συνάντηση;
*Απο το υπό έκδοση βιβλίο του Δημήτρη Γκιώνη «Ένας κι ένας»
«Τον κόσμο θα τον αλλάξουν οι ποιητές, όχι οι τεχνοκράτες»
Πέντε χρόνια από το φευγιό του Γιώργου Τσαγκάρη και τη ζεστή καρδιά του, τη μεγάλη πνευματική και πολιτιστική προσφορά του, τη φινέτσα του, η Καλαμάτα, τουλάχιστον, δεν ξεχνά.
Στις 19 Οκτωβρίου, λοιπόν, αποκαλύφθηκε η προτομή του στο πλαίσιο μιας εξαιρετικής εκδήλωσης του Δήμου, που έδωσε στον κόσμο την ευκαιρία να γνωρίσει καλύτερα ποιος ήταν και τι μας έχει αφήσει ο διακεκριμένος μουσικοσυνθέτης, ο διευθυντής του Τρίτου Προγράμματος της ΕΡΤ, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου Καλαμάτας, ο πνευματικός άνθρωπος που πίστευε ότι τον κόσμο θα τον αλλάξουν οι ποιητές και όχι οι τεχνοκράτες. Η εκδήλωση έγινε στην Κεντρική Σκηνή του ΔΗΠΕΘΕΚ και ξεκίνησε με τα αποκαλυπτήρια της προτομής του Γιώργου Τσαγκάρη, την οποία φιλοτέχνησε η εξαδέλφη του Βιβή Δουατζή-Λάμπρου, ενώ τα έξοδα χυτηρίου κάλυψε η αδελφή του Αθηνά Τσαγκάρη-Βενιζελέα.
Ο δήμαρχος Παναγιώτης Νίκας τόνισε πως είναι τιμή για την Καλαμάτα ότι στα χώματά της τάφηκε ο Γιώργος Τσαγκάρης, για τον οποίο σημείωσε ότι αγωνίστηκε ανιδιοτελώς για την τέχνη, τον πολιτισμό και την πατρίδα και ότι αυτά που προσέφερε είναι πολύ σημαντικά. Επίσης, συνεχάρη τη γλύπτρια για το έργο της και, μάλιστα, της ανέθεσε να προτείνει εκείνη το σημείο που θεωρεί καταλληλότερο για την τοποθέτηση της προτομής. Η παρουσίαση της εκδήλωσης έγινε από τον σημερινό καλλιτεχνικό διευθυντή του ΔΗΠΕΘΕΚ και επίσης μουσικοσυνθέτη, Νίκο Ξανθούλη, που αναφέρθηκε στη ζωή, το έργο και την προσφορά του Γιώργου Τσαγκάρη, τεκμηριώνοντας γιατί «ήταν όμορφος σαν Έλληνας».
Ακολούθως μίλησε για τον Γιώργο Τσαγκάρη ο πανεπιστημιακός καθηγητής Αντώνης Μακρυδημήτρης, με τον οποίο μεγάλωσαν μαζί στο Χαλάνδρι, καθώς τα σπίτια τους τα χώριζε ένας τοίχος. Τόνισε ότι από μικρός ξεχώριζε, ότι ήταν εκπληκτικός ποδοσφαιριστής, ότι η ποδοσφαιρική ομάδα τον αναγνώριζε ως ηγέτη της και εκείνος μοίραζε σε όλους ρόλους. Είπε ακόμη ο καθηγητής για τον Γιώργο Τσαγκάρη ότι ήταν ένα ελεύθερο πνεύμα, γι’ αυτό και ζούσε στα όρια, ότι είχε μεγάλη αγάπη για την Ελλάδα και τη γλώσσα, ότι πάντα στήριζε τους νέους ανθρώπους. Ακολούθως ο Κώστας Γεωργουσόπουλος, κριτικός θεάτρου και μεταφραστής, εξήγησε γιατί ο Γιώργος Τσαγκάρης ήταν ένας εμπνευσμένος και δημιουργικός άνθρωπος, που δούλεψε κοπιαστικά για τη διαχρονία της ελληνικής γλώσσας και υπηρέτησε, πιστός στις αρχές του, την τέχνη και τον πολιτισμό. Αναφέρθηκε δε χαρακτηριστικά σε προγράμματα που εμπνεύστηκε και εφάρμοσε ως διευθυντής του Τρίτου Προγράμματος της ΕΡΤ.
Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος ανέφερε ακόμη ότι η πόλη θα πρέπει να θεσπίσει στη μνήμη του έναν καλλιτεχνικό διαγωνισμό για νέους, όπως και να δώσει το όνομά του στην οδό έξω από την Κεντρική Σκηνή του ΔΗΠΕΘΕΚ. Στη συνέχεια ο ηθοποιός Κώστας Κλεφτόγιαννης διάβασε απόσπασμα που αφορά στον Γιώργο Τσαγκάρη, από το υπό έκδοση βιβλίο «Ένας κι ένας», του δημοσιογράφου Δημήτρη Γκιώνη.
Ακολούθησε η προβολή βίντεο για τον μουσικοσυνθέτη και το καλλιτεχνικό πρόγραμμα, με τραγούδια και ποιήματα του Γιώργου Τσαγκάρη και με τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Δημοτικού Ωδείου, Διονύση Μαλλούχο, ο οποίος έπαιξε πιάνο. Τραγούδησε η Μαρία Τσώνη και απήγγειλε ο Γιώργος Τσαπόγας. Υπεύθυνος για την καλλιτεχνική επιμέλεια της εκδήλωσης ήταν ο Κώστας Κατσουλάκης. Σημειώνεται, επίσης, ότι στο φουαγιέ του Πνευματικού Κέντρου υπάρχει έκθεση με φωτογραφίες του Γιώργου Τσαγκάρη από το φίλο του Μίμη Ζώη.
