ΨΗΦΙΔΩΤΑ, ΕΠΑΥΛΕΙΣ, ΛΟΥΤΡΑ, ΑΓΟΡΑΝΟΜΙΚΟΙ ΠΑΓΚΟΙ ΣΤΙΣ ΝΕΕΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ
Μια χαμένη κωμωδία του Μενάνδρου ξαναζωντανεύει σε ένα τεράστιο ψηφιδωτό που αποκάλυψε η αρχαιολογική σκαπάνη του καθηγητή του Πέτρου Θέμελη στην Αρχαία Μεσσήνη. Ένα ψηφιδωτό που η αποκάλυψή του άρχισε την προηγούμενη χρονιά και σχεδόν ολοκληρώθηκε φέτος.
Πρόκειται για την κωμωδία του Μενάνδρου «Μεσσηνία γυνή» ή «Ανατιθεμένη», της οποίας την υπόθεση γνωρίζουμε από μαρτυρίες αρχαίων συγγραφέων.
Σύμφωνα με αυτές, η πρωταγωνίστρια γυναίκα της κωμωδίας είχε υποσχεθεί ότι θα παντρευτεί τον εραστή της, όμως την τελευταία στιγμή αθέτησε την υπόσχεσή της.
Η κωμωδία του Μενάνδρου ξαναζωντανεύει με μορφές ανθρώπων και ζώων και πιστοποιείται από τις επιγραφές τους. Βρίσκεται κάτω από τη Βασιλική, στα θεμέλια της οποίας ο Πέτρος Θέμελης είχε αποκαλύψει πριν από μερικά χρόνια ένα κυκλικό κτήριο κατεστραμμένο, με κιονοστοιχία γύρω-γύρω πεσμένη στο έδαφος. Το όλο κτίσμα είχε ενσωματωθεί στα ρωμαϊκά χρόνια σε μια καινούργια πλατεία της πόλεως στρωμένη με ψηφιδωτά δάπεδα, στο κέντρο των οποίων διαδραματίζεται η υπόθεση της κωμωδίας του Μενάνδρου.
Σύμφωνα με τον κ. Θέμελη, το έργο αυτό χρονολογείται μεταξύ 2ου και 3ου αιώνα μ.Χ.
Να σημειώσουμε ότι ο Μένανδρος θεωρείται ο πατέρας της Νέας Κωμωδίας και γεννήθηκε στη Κηφισιά το 342 π.Χ. και πέθανε το 292 π.Χ. Του αποδίδονται πάνω από εκατό έργα, ενώ σήμερα σώζονται μόνο πέντε ελλιπείς κωμωδίες, με γνωστότερες τους «Επιτρέποντες» και τη «Σαμία».
Η Αρχαία Μεσσήνη συνεχίζει, λοιπόν, να εκπλήσσει και να εντυπωσιάζει με τα αλλεπάλληλα νέα και ιδιαίτερα σημαντικά ευρήματα που αποκαλύπτει ο ακούραστος Πέτρος Θέμελης.
Φέτος το καλοκαίρι ο Πέτρος Θέμελης γιόρτασε τα γενέθλιά του. Γενέθλια τόσο για την επέτειο της γέννησής του όσο και για την επέτειο από την ανάληψη της διεύθυνσης του αρχαιολογικού έργου στη Μεσσήνη. Πέρασαν κιόλας 28 χρόνια από τότε που ο καθηγητής άκουσε το γενικό γραμματέα της Αρχαιολογικής Εταιρίας, Γεώργιο Μυλωνά, να του προσφέρει τη διεύθυνση αυτού του έργου. Εκείνος ξαφνιάστηκε, τότε η Μεσσήνη ήταν θαμμένη στα χώματα και χαμένη στα βάτα. Δεν μπορούσε, βέβαια, να αρνηθεί μια τόσο τιμητική πρόταση, αλλά δε δίστασε και να ζητήσει να υποστήριξη, ξεκαθαρίζοντας ότι δεν του αρκούσε να έρχεται για 2-3 εβδομάδες το χρόνο, να σκάβει και μετά να ξαναθάβει αυτά που βρίσκει ή να τα αφήνει εκτεθειμένα.
Πράγματι ο Γεώργιος Μυλωνάς, με τις προσβάσεις του στην κυβέρνηση, πέτυχε το 1986 την ένταξη της Αρχαίας Μεσσήνης στα μεγάλα έργα πολιτισμού της χώρας, που ήταν η Βεργίνα, ο Μυστράς και η Δήλος.
Έτσι, όπως λέει ο ίδιος, οι ανασκαφικές εργασίες εξασφάλισαν χρηματοδοτήσεις από τα ευρωπαϊκά προγράμματα, επιπλέον όμως «χτύπησα και πόρτες ιδιωτικές και κατάφερα να έχω χρηματοδοτήσεις, ώστε να κάνω απευθείας αγορές κτημάτων. Οι κάτοικοι τότε με παρακαλούσαν να πουλήσουν τα κτήματά τους, τα είχαν χέρσα οι περισσότεροι, δεν τους ενδιέφεραν. Αγοράσαμε 400 στρέμματα περίπου στην πρώτη 5ετία. Αυτό μας άνοιξε νέους ορίζοντες».
Χρειάστηκε να περάσουν περίπου δέκα χρόνια, ώστε το έργο του Πέτρου Θέμελη να αρχίσει να φαίνεται και να αποκαλύπτεται με εντυπωσιακό τρόπο η πόλη της Αρχαίας Μεσσήνης: «Είπα ότι πέτυχα στα δέκα χρόνια περίπου. Είχε αρχίσει να δείχνει το πράγμα. Καθώς αγόραζα γη, έσκαβα κιόλας για να φέρω στην επιφάνεια τα μνημεία. Τότε κατάλαβα ότι αυτού του είδους τα μνημεία, των μεγάλων διαστάσεων, θα πρέπει να τα αναστηλώσεις, τα ίδια σου μιλάνε, σου λένε “σήκωσέ με όρθιο, μη με αφήνεις στη λάσπη”. Έτσι και έγινε… Σήμερα η Αρχαία Μεσσήνη έχει αναγνωριστεί, παγκοσμίως θα έλεγα, ως ένα έργο πρότυπο ως προς τη μορφή του και τη διαχείρισή του. Είναι ένας χώρος ανοιχτός, ελεύθερος, ποτέ δε λέμε όχι να μπαίνει ο κόσμος, να φωτογραφίζει, να μελετάει, να κάνει ό,τι θέλει, να παίζει θέατρο, να δίνει συναυλίες. Θα προσπαθήσω και θα το πετύχω νομίζω, αν όχι φέτος, σίγουρα του χρόνου, να γίνουν εδώ εκθέσεις μοντέρνας τέχνης, ακόμη και εκθέσεις αγροτικών προϊόντων, με μεσσηνιακά προϊόντα».
ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ ΜΕΣΣΗΝΗΣ
Το θέατρο της Αρχαίας Μεσσήνης είναι από τα πιο εντυπωσιακά μνημεία αυτής της πόλης. Έχει, μάλιστα, όπως σημειώνει ο κ. Θέμελης, «μια ιδιαιτερότητα, είναι το μόνο θέατρο που βλέπεις αμέσως από την είσοδο του αρχαιολογικού χώρου και, μάλιστα, από πάνω. Όλα τα άλλα θέατρα οι επισκέπτες τα βλέπουν από κάτω».
Φέτος στο θέατρο προστέθηκαν δύο ακόμη σειρές σε όλες τις κερκίδες και θα μπουν άλλες τρεις, τουλάχιστον, μέχρι το φθινόπωρο.
Ο κ. Θέμελης τονίζει: «Είναι ένα μνημείο που τελικά κάνει τη διαφορά εδώ στη Μεσσήνη. Ήταν ένα τεράστιο θέατρο, περίπου τόσο μεγάλο όσο της Μεγαλόπολης. Στην πρώτη του φάση μπορούσε να περιλάβει 12.000 ανθρώπους καθιστούς. Εμείς θα αναστηλώσουμε περίπου όλο το κάτω κοίλος και θα έχουμε καθιστούς σε λίθινα καθίσματα γύρω στους 2.000 ανθρώπους. Και αν βάλουμε και πάγκους, θα φτάσουμε περίπου στους 2.500».
Για την αναστήλωση του θεάτρου προσέφερε χρηματοδότηση το Ίδρυμα Σταύρου Νιάρχου.
Η ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΤΩΝ ΠΛΟΥΣΙΩΝ
Κοντά στο Θέατρο η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως μια τεράστια αστική έπαυλη με βοηθητικούς χώρους και αίθουσα συμποσίων. Σύμφωνα με τον Πέτρο Θέμελη, η έπαυλη ήταν ενεργή μέχρι το τέλος της πόλεως, τον 4ο αιώνα μ.Χ., εποχή που είχε αρχίσει ο εκχριστιανισμός της περιοχής.
Συνήθως, σημειώνει ο καθηγητής, δίπλα στα θέατρα βρίσκεται μια συνοικία με σπίτια της αριστοκρατίας της εποχής. Στην Αρχαία Μεσσήνη δε, κάτω από τα σπίτια αυτά βρίσκονται ερείπια σπιτιών της ελληνιστικής περιόδου.
Ο καθηγητής επισημαίνει ότι τα καλύτερα δωμάτια στα σπίτια αυτά λέγονταν ανδρώνες και εκεί οι άνδρες συμποσιάζονταν. Μάλιστα, στα συμπόσια μπορούσαν να πάρουν μέρος εταίρες που ήταν μορφωμένες και συζητούσαν με τους άνδρες.
Φτάνοντας στην έπαυλη που έφερε στο φως ο καθηγητής, ο επισκέπτης μπορεί πλέον να αντικρύσει ένα εντυπωσιακό πολύχρωμο ψηφιδωτό. Στο κέντρο, μάλιστα, φέρει την επιγραφή του δημιουργού του, που πρέπει να ήταν φημισμένος: «Παράμονος Αναγνόστης Εποίησε».
ΤΑ ΡΩΜΑΪΚΑ ΛΟΥΤΡΑ
Εδώ και τρία χρόνια ο Πέτρος Θέμελης σκάβει την Αγορά της Αρχαίας Μεσσήνης, που ήταν απέραντη και με πολλά μνημεία. Ήδη έχει φέρει στο φως το ναό της Θεάς Μεσσάνας, την οποία τώρα στερεώνει, ενώ με χορηγίες από ιδιώτη θα σκάψει για να φέρει στο φως και τους άλλους τρεις ναούς που κατέγραψε ο Παυσανίας, του Ποσειδώνα, του Δία Σωτήρα και της Αφροδίτης.
Στην Αγορά, όμως, βρήκε συμπτωματικά και Ρωμαϊκά Λουτρά, ένα πολύ ενδιαφέρον μνημείο για τους επισκέπτες, που εντυπωσιάζονται από τα πήλινα κολωνάκια πάνω στα οποία στηριζόταν το πήλινο πάτωμα του λουτρού. Τα λουτρά ήταν υπόκαυστα, θερμαίνονταν με φωτιά που άναβε κάτω από το πήλινο πάτωμα.
ΟΙ ΑΓΟΡΑΝΟΜΟΙ ΤΗΣ ΜΕΣΣΗΝΗΣ
Η τεράστια Αγορά της Αρχαίας Μεσσήνης ήταν χώρος περιπάτου, επίδειξης, αναψυχής. Ήταν τοιχογραφημένη και περιλάμβανε εφτά κόγχες με αγάλματα. Στην ανατολική της άκρη βρέθηκε ένα ακόμη πολύ ενδιαφέρον εύρημα σε πολύ καλή κατάσταση. Πρόκειται για τρία μαρμάρινα τραπέζια με τα μέτρα της εποχής, στα οποία γινόταν ο αγορανομικός έλεγχος. Ο έλεγχος γινόταν με ειδικές πέτρινες κοιλότητες, διαφορετικού μεγέθους σε κάθε τραπέζι, άλλη για το κρασί, άλλη για το λάδι, άλλη για τα σιτηρά κ.λπ. Ο αγορανομικός έλεγχος των εμπόρων γινόταν τουλάχιστον μια φορά το χρόνο.
Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΩΝ ΦΛΑΒΙΩΝ
Επίσης στην Αγορά ο Πέτρος Θέμελης με τους συνεργάτες του βρήκαν βάθρα της αυτοκρατορικής οικογένειας των Φλαβίων, του Βεσπεσιανού, του γιου του Τίτου, του άλλου του γιου, Δομιτιανού και της Σεβαστής, συζύγου του Δομιτιανού.
Το εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι ότι το βάθρο του αυτοκράτορα Δομιτιανού είναι κατεστραμμένο στην περιοχή της επιγραφής του ονόματός του, ενώ και στο βάθρο της Σεβαστής το όνομα του συζύγου της Δομιτιανού έχει σβηστεί με βίαιο τρόπο.
Ο καθηγητής εξηγεί ότι μετά θάνατον ο Δομιτιανός καταδικάστηκε από τη Σύγκλητο, λόγω της αυταρχικότητάς του, με την ποινή του σβησίματος της μνήμης του. Έτσι, στην Αρχαία Μεσσήνη καθαιρέθηκε το άγαλμά του, ενώ σκαλίστηκε και το όνομά του στο βάθρο, ώστε να μην υπάρχει. Το ίδιο έγινε με το όνομά του και στο βάθρο με το άγαλμα της συζύγου του!
Πάντως, ο κ. Θέμελης σημειώνει ότι η αυτοκρατορική οικογένεια των Φλαβίων έδωσε βάρος στην ανάπτυξη της αγροτικής οικονομίας και χρηματοδότησε αποστραγγιστικά έργα, την αναδιανομή γαιών κ.λπ. Τέτοια έργα πρέπει να έγιναν και στη Μεσσηνία, γι’ αυτό και η Μεσσήνη τούς τίμησε. Πρόσθεσε ακόμη ότι ειδικά ο Δομιτιανός, παρότι καταδικάστηκε μετά θάνατον από τη Σύγκλητο, ως αυτοκράτορας είχε θετικά αποτελέσματα στον τομέα της οικονομίας, σε αντίθεση με τον πατέρα και τον αδελφό του Τίτο.
ΑΣΒΕΣΤΟΚΑΜΙΝΑ
Δύο ασβεστοκάμινα έχουν έρθει, επίσης, στο φως στην Αρχαία Μεσσήνη. Το ένα πίσω από το Θέατρο και το άλλο πίσω από το ιερό της Ισίδος. Τα ασβεστοκάμινα δημιουργήθηκαν τη βυζαντινή εποχή και με αγάλματα και θραύσματα παρήγαγαν ασβέστη, που στη συνέχεια χρησιμοποιούνταν για κονιάματα σε σπίτια και εκκλησίες.
Έτσι, δεκάδες αγάλματα, κοσμήματα της αρχαίας πόλης, οδηγήθηκαν στο καμίνι για να γίνουν ασβέστης. Δίπλα από τα καμίνια υπάρχουν δωμάτια όπου ζούσαν οι εργάτες της ασβεστοποιίας.
ΑΛΛΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
Μία από τις μεγάλες εκκρεμότητες στην Αρχαία Μεσσήνη είναι η ανέγερση του νέου Μουσείου, θέμα που φαίνεται να διχάζει τα δύο χωριά της περιοχής. Ο Πέτρος Θέμελης σημειώνει, πάντως, ότι η χωροθέτησή του έχει γίνει και το κτήριο θα ανεγερθεί έξω από τον αρχαιολογικό χώρο, «πρέπει να γίνει έξω από τα τείχη, εκεί που δε θα φαίνεται και εκεί που καταλήξουν οι τουρίστες μετά την ξενάγηση».
Φέτος γίνονται εργασίες στην Αγορά, στο Θέατρο, στη συνοικία του Θεάτρου, αλλά και στα τείχη, όπου αναστηλώνεται ένας πύργος μετά την εμβληματική Αρκαδική Πύλη.
Οι επισκέπτες θα δουν και έναν εντυπωσιακό κίονα, κοντά στην Αγορά, ύψους 10 μέτρων περίπου. Πάνω στον κίονα ήταν ένας μεγάλος χάλκινος ανδριάντας, που δεν έχει βρεθεί όμως.
Επίσης φέτος ολοκληρώθηκε η αναστήλωση του συνόλου της ανατολικής στοάς του Γυμνασίου, ενώ στο πρόγραμμα μπήκε και η ανακαίνιση της Παλαίστρας, με χρήματα που έχει προσφέρει ιδιώτης.
Η ΠΥΡΚΑΓΙΑ
Η Αρχαία Μεσσήνη, δυστυχώς, κινδύνευσε από την πυρκαγιά που ξέσπασε στην περιοχή στα τέλη Αυγούστου. Ο καθηγητής Πέτρος Θέμελης μάς είπε ότι ελπίζει να ληφθούν όλα τα απαραίτητα μέτρα για την αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος. «Και το βουνό και το περιβάλλον είναι μνημεία» σημείωσε ο μεγάλος αρχαιολόγος.
Έκθεση εικόνων
